Onechte gaviaalvrouwtje overleden in Artis

Het onechte gaviaalvrouwtje dat eind oktober vorig jaar naar Artis is gekomen, is gisteren overleden. Het dominante paringsgedrag van het gaviaalmannetje is haar uiteindelijk te veel geworden. Het overlijden van het vrouwtje is een groot verlies voor Artis en voor het Europese fokprogramma van deze met uitsterven bedreigde krokodillensoort. 

Het overleden onechte gaviaalvrouwtje. Foto Artis, Ronald van Weeren

In het wild leven nog slechts 2500 onechte gavialen. Ook is de diersoort in Europese dierentuinen zeldzaam. In maar tien Europese dierentuinen komt de soort voor. Daarom wil Artis een belangrijke bijdrage leveren aan het Europees fokprogramma voor de onechte gavialen. In het Reptielenhuis leven al jaren een mannetje en een vrouwtje, die beiden in de vruchtbare leeftijd zitten. Ze hadden zich echter nog nooit voortgeplant. Door een tweede gaviaalvrouwtje toe te voegen aan de groep, moest de kans op nageslacht groter worden. In de natuur leven onechte gavialen in groepen waarbij het normaal is dat de mannetjes bij meerdere vrouwtjes voor nageslacht zorgen. De introductie was succesvol: er zijn verschillende paarpogingen gezien.

Doodsoorzaak

Gaviaalmannetjes pakken met hun bek het vrouwtje vast uit dominantie en paringsgedrag. Ook het gaviaalmannetje in Artis deed dit bij beide vrouwtjes. Dit accepteerden zij en zij verzetten zich hier niet tegen. Het mannetje liet de vrouwtjes ook altijd weer los. Het werd door de verzorgers nauwlettend in de gaten gehouden. Uit sectie blijkt nu dat het paringsgedrag een lethaal effect heeft gehad op het nieuwe vrouwtje, wat uitzonderlijk is. Ze had veel wonden over haar hele lichaam, onder andere het keelgebied en ze is uiteindelijk door verstikking om het leven gekomen. 

Gavialenparing

Tijdens de paring kruipt het mannetje op de rug van het vrouwtje en slaat zijn achterpoten en staart om het lijf van het vrouwtje. Hierdoor komen hun cloaca’s (de opening in het lichaam van sommige dieren waardoor zowel ontlasting en urine als genitale afscheidingen, zoals de eieren, worden afgegeven) samen en kan de paring beginnen. Tijdens het paren zakken ze meerdere keren naar de bodem en komen ze weer naar het oppervlak.

Nieuw verblijf

Om aan het fokprogramma bij te dragen, voerde Artis een grootschalige vernieuwing uit aan het verblijf voor de onechte gavialen. In dit verblijf is het mogelijk voor de gavialen om te paren, omdat het water hier nu diep genoeg voor is. Dit in tegenstelling tot het oude verblijf. Verder maakte Artis in het verblijf poelen, een waterval en oevers waar de dieren eieren kunnen leggen. Het nieuwe verblijf ging juli vorig jaar open.

Waarom is de onechte gaviaal ‘onecht’?

De onechte gaviaal (Tomistoma schlegelii) lijkt op een gaviaal, maar hij wordt toch tot de echte krokodillen gerekend. Dit komt onder andere door het aantal tanden dat hij heeft, namelijk minder dan honderd. Op basis van recent DNA-onderzoek, waarbij aan de hand van het immuunsysteem wordt gekeken naar de verwantschap van dieren, blijkt dat de onechte gaviaal misschien tóch een echte gaviaal is. Sommige wetenschappers delen de onechte gaviaal op basis van dit onderzoek in een eigen onderfamilie in, maar hierover is nog geen wereldwijde consensus. Daarom noemen wetenschappers de onechte gaviaal steeds vaker ‘tomistoma’. Dit betekent ‘scherpe mond’, van het Oudgriekse tomos (scherp) en stoma (mond). 

 

NM

19 maart 2014